Aşılama, insanların bağışıklık sistemini güçlendirerek hastalıklara karşı korunmalarını sağlamak için uygulanan bir yöntemdir. Aşılama yapılması için öncelikle kişinin sağlık durumu ve yaşına uygun aşı seçeneği belirlenir. Aşılar, virüs veya bakterilerin zayıflatılmış veya ölü halleri kullanılarak veya hastalıkta kullanılan proteinlerin parçaları veya parçalarının genetik kodları temel alınarak üretilir. Aşı uygulaması yapıldıktan sonra bağışıklık sistemi bu yabancı maddelere karşı tepki gösterir ve hastalığı tanıyıp mücadele edebilecek antikorlar üretir.
Aşılamanın Amacı Nedir?
Aşılamanın en temel amacı, bizi enfeksiyonlara karşı korumaktır. Özellikle yaşlılar, çocuklar, hamileler ve kronik hastalığı olanlar gibi risk altında olan bireyler için hayati önem taşımaktadır.
Ayrıca, aşılama sayesinde toplumda hastalıkların yayılma hızı ve şiddeti ciddi şekilde azaltılabilir. Bu sayede salgınların ve ciddi hastalıkların önlenmesinde etkili bir yöntem olarak kullanılır.
Ayrıca, aşılamanın faydaları arasında ciddi hastalıkların tedavisi veya uzun vadede kişinin yaşam kalitesinde olumlu etkilerin sağlanması da yer alır.
| KORUMA | TOPLUMSAL ETKİLER | FAYDALARI |
|---|---|---|
| Kronik hastalıklara karşı koruma | Salgınların önlenmesi | Hastalıkların tedavisi |
| Enfeksiyondan koruma | Tam bağışıklık kazanımı | Yaşam kalitesinin artırılması |
| Mutasyonlu virüslerden koruma | Toplumsal bağışıklık oluşumu |
Aşılama Nasıl Yapılır?
Aşı yapılırken öncelikle aşı yapılacak kişinin sağlık durumu değerlendirilir. Ayrıca, aşı öncesi alerjik reaksiyonların oluşmaması için kişiye birkaç soru sorulur. Aşı uygulaması yapılacak bölge dezenfekte edilir ve steril hale getirilir.
Aşı uygulamasında kullanılan enjektörler, steril olduğundan emin olunmalıdır. Enjektör seçimi kişinin yaşına, boyuna, kilosuna ve aşılama amaçlarına bağlı olarak belirlenir.
Aşı uygulaması, genellikle kol veya kalça bölgesine yapılır. Aşı içindeki maddenin dozuna göre, aşının tek doz ya da birden fazla doz halinde uygulanması gerekebilir.
Aşı uygulaması sonrasında kişiye aşı hangi bölgeye yapıldıysa, o bölgede ağrı, kızarıklık gibi belirtiler oluşabilir. Bu durum normaldir ve birkaç gün sonra geçer.
Aşı Çeşitleri Nelerdir?
Aşılamanın en önemli aşamalarından biri, hangi aşıların kullanılacağının tespit edilmesidir. Çünkü her bir aşının farklı bir amacı ve etkisi bulunmaktadır. Bazı aşılar özellikle bebek ve küçük çocuklara yapılırken; bazıları özellikle yetişkinler için uygundur. Hangi durumlarda hangi aşıların kullanılacağı da yine uzmanlar tarafından belirlenir. Örneğin, Grip aşısı, özellikle mevsimlik grip salgınlarında uygulanırken, Hepatit B aşısı hepatitin yanı sıra kan yoluyla bulaşabilecek bazı enfeksiyonlara karşı da koruma sağlar. Ayrıca, aşıların yan etkileri göz önünde bulundurularak, hangi kişilere uygulanabileceği de belirlenir. Aşının türüne göre farklı doz ve uygulama şekilleri de bulunabilir. Bu nedenle, aşılama sürecinin başarısı için doğru aşı türünün belirlenmesi oldukça önemlidir.
mRNA Aşıları
mRNA aşıları, geleneksel aşılardan farklı olarak, viral proteinleri üretebilmek için insan hücrelerinin kullanılmasını sağlar. Bu aşılar, hastalığa neden olan virüsün mRNA’sını kullanarak bağışıklık sisteminin antikorlar üretmesini sağlar. mRNA aşıları, virüslerle enfekte olmanın neden olduğu hastalıkları önlemede yüksek etkilidir. mRNA aşıları, diğer aşılara göre daha hızlı üretilebilir ve üretim sırasında daha az yan etki görülebilir. Özellikle COVID-19 aşısı bu tür aşılar arasında yer almaktadır. Bu aşılar, virüsün spesifik bir kısmına karşı antikor geliştirerek enfeksiyonu engellemeye yardımcı olur.
Vektörel Aşılar
Vektörel aşılar, aşılamada kullanılan bir diğer yöntemdir. Bu aşılar, genetik materyal içeren bir virüs tarafından taşınan antijenler kullanılarak geliştirilirler. Vektör, insan hücrelerine girdiğinde, hücrenin içinde belli bir protein sentezler. Bu protein, antijen olarak tanınarak, bağışıklık sistemi tarafından hedef alınır ve savunma mekanizması aktive edilir. Vektörel aşıların avantajı, diğer aşılar gibi uygulanabilir olmakla birlikte, daha uzun süreli bağışıklık yanıtı sağlamalarıdır. Ancak, bu aşıların üretimi oldukça zahmetli ve maliyetlidir. Vektörel aşılar, özellikle HIV, Ebola ve Zika gibi enfeksiyon hastalıkları ile mücadele ederken kullanılmaktadır.
Aşı Yaptırmak Neden Önemlidir?
Aşı yaptırmak, bireylerin sağlığı için son derece önemlidir. Aşılar, hastalıklara karşı koruyucu bir bariyer oluşturarak, büyük salgınların önlenmesinde etkilidir. Aşılamanın olmazsa olmazı, toplum sağlığının korunmasıdır. Tek bir bireyin bile aşı yaptırmaması, büyük ölçekli salgınlara neden olabilir. Özellikle çocuklar, yaşlılar, hamile kadınlar ve kronik hastalığı olanlar gibi sağlık sorunlarına eğilimli kişiler için aşılar hayat kurtarıcı olabilir.
Aşıların neden bu kadar önemli olduğunu anlamak için, geçmişte yaşanmış salgınları düşünebiliriz. Örneğin, çocuk felci ya da kızamık gibi hastalıklar, toplumun çoğunluğunun korunması sayesinde dünya genelinde büyük ölçüde önlendi. Aşılar, bulaşıcı hastalıkların yayılmasını engeller ve bu sayede halk sağlığı korunur. Aşılamanın sağlık açısından önemi yadsınamaz ve tüm bireylerin aşı yaptırması, salgınların önlenmesinde büyük bir faktördür.
Aşı Yan Etkileri Nelerdir?
Aşılama sonrasında nadiren görülen hafif yan etkiler, kısa süre içinde kendiliğinden geçme eğilimindedir. Bunlar arasında ateş, ağrı, halsizlik, baş ağrısı ve kas ağrısı yer alır. Daha ciddi yan etkiler olan alerjik reaksiyonlar veya beyin iltihabı gibi nadir durumlar da bildirilmiştir. Aşı yan etkileri nadir görülsa da olasıdır.
Eğer aşı sonrası yan etkiler yaşarsanız, öncelikle doktorunuzu aramanız ve gerekli tedaviyi almanız önemlidir. Genellikle, bu yan etkiler hafif ve geçicidir, ancak hastanın yaş, sağlık durumu ve aşı tipi gibi faktörlere bağlı olarak tedavi gerekebilir.
Bir aşı alerjisi belirtileri yaşarsanız, acil tıbbi yardım almanız gerekebilir. En önemli belirtiler arasında nefes alma güçlüğü, yüzde, dudaklarda veya dilde şişme ve kırmızı, kaşıntılı döküntüler yer alır.
Aşılama Kimlere Yapılır?
Aşılama süreci herkes için önemlidir ve kimlere yapılacağı hakkında bilgi sahibi olmak gerekir. Genellikle bebekler ve çocuklar için aşı takvimi belirlenir ve hangi yaş aralıklarında hangi aşıların yapılacağı belirlenir. Sağlık çalışanları, özellikle de pandemi döneminde aşılanmaları önemlidir. Ayrıca kronik rahatsızlıkları olanlar, ileri yaş grupları ve hamileler de risk grubunda yer almaktadır ve aşılanmaları önerilir. Ülkelerin pandemi sürecinde belirlediği aşılama kriterleri de bulunmaktadır ve bu kriterler doğrultusunda belirlenen gruplar aşılanmaktadır.
Aşılama Takvimi Nedir?
Aşılar, her yaş grubu ve cinsiyete göre farklı takvimlerde yapılması gereken koruyucu önlemlerdir. Çocukların aşılama takvimleri, doğumdan itibaren başlar ve belirli aşamalarla devam eder.
Bebeklik döneminde BCG (verem), Hepatit B, Difteri-Tetanoz-Boğmaca (DTaP), Hexa (Hepatit B, Difteri, Tetanoz, Boğmaca, Polio ve Hib aşısı), Pnömokok, Rotavirüs, Kızamık-Kızamıkçık-Kabakulak (MMR), Suçiçeği, Hepatit A ve Meningokok aşısı yapılması gerekmektedir.
Okul çağına gelen çocuklar için Kızamık-Kızamıkçık-Kabakulak (MMR), Difteri-Tetanoz-Boğmaca (DTaP), Polio ve HPV aşıları önerilir. Yetişkinlerde ise, Tetanoz aşısı en az 10 yılda bir yenilenmelidir.
Aynı zamanda, seyahat ederken de farklı aşı takvimleri uygulanabilir. Örneğin, sıtma, sarıhumma, tifo ya da hepatit B gibi hastalıkların riskli olduğu bölgelere seyahat etmek için özellikle aşılanmak gerekmektedir. Bu takvimler, sağlık uzmanları tarafından belirlenir ve kişisel sağlık durumuna göre değişebilir.
