7.5 büyüklüğündeki depremlerin oluşumu, yeryüzünün plakalarının hareketi sonucu gerçekleşir. Yapılan araştırmalara göre, yeryüzünün kabuğu 7 büyük plakadan oluşmaktadır. Bu plakalar, kıtaların ve okyanusların oluşumu, dağların yükselmesi ve depremlerin meydana gelmesi gibi doğal olayları kontrol eder. Plakaların birbirleri üzerinde ve altında hareket etmesi, deprem dalgalarının oluşmasına neden olur. Bu dalgalar, yer kabuğu içindeki kırılma, kayma ve sürtünme sonucu meydana gelir. P, L, K ve S gibi farklı deprem dalgaları, sismograflar ile ölçülebilir.
7.5 büyüklüğündeki depremlerin meydana gelmesinde en yaygın etken, iki plakanın yan yana hareket ederek birbirleriyle sürtünmesidir. Bu sürtünme sonucu plakalar arasındaki gerilim artar ve kırılma meydana gelir. Kırılmanın oluşmasıyla birlikte kısa süreli salınım hareketleri gerçekleşir ve deprem dalgaları yayılır. Bu nedenle, deprem riski olan bölgelerde, önlem almak ve sismik aktivitenin takibi için sürekli izleme yapmak önemlidir.
Yeryüzü Plakalarının Hareketi
Depremler, yeryüzünün tektonik plakalarının hareketleri sonucu meydana gelir. Dünya’nın yüzeyi 10 büyük ve birkaç küçük tektonik plakaya ayrılmıştır. Bu plakaların hareketi sırasında, yüzeydeki gerilmeler ve deformasyonlar meydana gelir. Bu gerilmeler zamanla biriken enerjiyi neden olur ve sonuçta deprem olarak patlar.
Plakalar birbirlerine doğru, uzağa veya paralel olarak hareket edebilir. Bunun sonucunda depremlere farklı nedenler oluşabilir. En sık görülen nedenler, tektonik plakaların çarpışması veya kayganlığı kaybetmesidir. Bu süreçte iki plaka kapalı bir bölgede sıkışabilir ve gerilim oluşur. Gerilim biriken noktada ise enerji bir anda açığa çıkarak depreme sebep olabilir.
Yeryüzü plakalarının hareketi sürekli olarak devam ettiğinden, depremler de sürekli olarak meydana gelir. Ancak, bazı bölgeler daha sık olarak depremle karşılaşır. Örneğin, Pasifik Yangın Halkası, deprem riski en yüksek bölgelerden biridir.
Deprem Dalgaları
Depremlerin oluşumu, yeryüzündeki plakaların hareketiyle ilgilidir. Bu hareket sonucunda enerji açığa çıkar ve deprem dalgaları oluşur. Bir deprem esnasında, P, L, K ve S olmak üzere 4 farklı türde dalgalar yayılır. P dalgaları en hızlı ve çevresel olarak yayılırken, S dalgaları en yavaş ancak daha büyük bir titreşim etkisi yaratabilir. L ve K dalgaları, sıvılar içinde ve yüzeylerde hareket edebilir. Depremlerin özellikleri ve neden olduğu hasarlar, bu dalgaların yayılma hızı, büyüklüğü, doğrultusu ve frekansı ile ilgilidir. Bu yüzden, depremlerin özelliklerinin tam olarak anlaşılması, depremlerin tahmin edilmesi ve hasarının en aza indirilmesi için oldukça önemlidir.
P Dalgaları
P dalgaları, deprem dalgalarının en hızlı olanlarıdır ve ilk olarak sismometrelerde görülürler. Bunlar, sıkışma ve gerilme nedeniyle kayaçların özgül hacimlerinde meydana gelen değişiklikler nedeniyle oluşurlar. P dalgaları, hızlı ve düz bir hareketle ileri doğru hareket ederler ve bunlar sadece katı kayaçlar tarafından geçirilir. Sıvı bir ortamdaki hareketleri çarpıtılmıştır. P dalgalarının hızı, kayaç türlerine ve yoğunluklarına göre değişebilir ve deprem dalgaları içindeki en hızlı olanıdır. Bu nedenle, bu dalgalar, sismik durumların önceden tahmin edilmesinde önemli bir rol oynayabilir.
L Dalgaları
L dalgaları, yüzey dalgalarından farklı olarak sismik dalgaların iç bölümlerinden geçer. Bu dalgaların oluşumu ise yatay bir hareket ile gerçekleşir. Zemin parçalarının düzlemler boyunca yanlara doğru hareket etmesi sonucu meydana gelirler. L dalgaları, özellikle sert zeminlerde daha hızlı yayılır ve yapıların içinde oluşan titreşimleri güçlendirirler. Bu nedenle, binaların yapısal etkilenimlerinde ve hasarlarında önemli bir rol oynarlar. Ayrıca, diğer dalgalara göre daha yavaş ve genellikle daha büyük zemin hareketleri oluşturabilirler. Bu nedenle, büyük depremler sırasında en yıkıcı etkiye sahip olabilirler.
K Dalgaları
K dalgaları yüzey dalgaları olarak da bilinir. Bu dalgaların yayılımı, depremin yarattığı yüzey çıkıntılarından dolayı meydana gelir. K dalgaları, S dalgalarının yüzeydeki yankıları olarak gözlemlenir. Yatay bir hareket sergileyen K dalgaları, S dalgalarından daha yavaş hareket eder ve dolayısıyla daha yıkıcı olabilirler. K dalgalarının hasarı, binaların temellerinde oluşan bozulmalar ve yol çatlakları gibi yapısal hasarlardan kaynaklanabilir. Ayrıca, yüzey sularında çalkantıya neden olarak tsunami yaratabilirler. K dalgalarının yayılım özelliklerinin anlaşılması, afet yönetimi uzmanlarının depremle ilgili tahminlerinde yardımcı olabilir.
S Dalgaları
S dalgaları, yüzey dalgalarının bir başka türüdür ve deprem merkezinden uzaklaştıkça enerjileri artar. S dalgaları, yavaş hareket eder ve yavaşça yayılır. S dalgaları, yüzey dalgaları gibi yeraltı kayalarında ilerler ve depremin enerjisini yayarak titreşimleri yayar. Bu dalgalar, zemin üstünde dikey bir hareketle ilerler ve zeminin yüzeyinde yatay bir hareket oluşturur. Bu dalgalar, binaların duvarlarında çatlaklara ve hasarlara neden olabilir. Aynı zamanda, zemindeki toprak hareketlerinden dolayı doğal şeylerde hasar oluşturabilir. Bu nedenle, deprem sırasında güvenli bir yere gitmek önemlidir.
7.5 Depremin Hasarı
7.5 büyüklüğündeki deprem pek çok hasara sebep oldu. Yapısal hasarlar, insan hayatını etkileyen doğal hasarlar ve daha fazlası yaşandı. Yapısal hasarlar arasında evlerin ve binaların yıkılması, yolların çökmesi, köprülerin zarar görmesi yer alır. Bu hasarlar insanların yaşamını olumsuz etkilemiştir. Doğal hasarlar arasında ise toprak kayması, çığ düşmesi, sel, heyelan gibi doğal afetler meydana gelmiştir. Bu afetler de insanların yaşam alanlarında büyük hasarlara sebebiyet vermiştir. Toprak kayması nedeniyle tarım arazileri zarar görmüş, sel nedeniyle su baskınları oluşmuştur. Bu hasarlar, doğal afetlere karşı daha bilinçli ve hazırlıklı olunması gerektiğinin altını çizmektedir.
Yapısal Hasarlar
7.5 büyüklüğündeki deprem, geniş çaplı yapısal hasarlara neden olabilir. Özellikle, yapıların tasarımı ve yapımı çok önemlidir. Deprem sırasında yapıların taşıyıcı sistemi büyük stres altında kaldığından, doğru malzeme kullanımı, iyi inşaat tekniği ve yapısal tasarım özellikleri hayati öneme sahiptir.
Yapıların zayıf noktaları deprem nedeniyle daha fazla hasar görebilir. Beton ve çelik yapılar, en çok kullanılan yapı malzemeleridir. Ancak, bu malzemeler kaplama malzemeleri gibi son katmanlara da ihtiyaç duyarlar. Bu nedenle, yüzey kaplamaları dikkatli bir şekilde seçilmeli, yapıların yüzeyleri sağlam ve dayanıklı olmalıdır.
Depremin en çarpıcı sonuçlarından biri, binaların çökmesidir. Bu nedenle, yapıların stabilitesi, sıvılaşma, yatay hareketler, dinamik yükler, zemin sıkışması ve çarpma darbeleri gibi etkenler göz önünde bulundurularak planlanmalıdır.
Ayrıca, binaların çökmesiyle birlikte yangın, çevre kirliliği, trafik kazaları ve insan yaralanmaları da oluşabilir. Bu nedenle, deprem sonrası çevre tahliyesi ve temizlik işleri de yapılmalıdır.
Yapıların depreme karşı dayanıklı hale getirilmesi için, depreme dayanıklı yapı malzemeleri kullanılabilir. Depreme dayanıklı beton, depreme dayanıklı tuğlalar, deprem çelik çerçeveler gibi yapı özelikleri kullanılarak olası hasarlar en aza indirgenebilir.
Binaların deprem öncesinde ve sonrasında düzenli bakımlarının yapılması binaların dayanıklılık derecesini arttırır. Ayrıca, doğru inşaat yönetimi ve kaliteli malzeme kullanımı, yapılarda olası hasarı en aza indirecek ve insanların can güvenliğini önemli ölçüde koruyacaktır.
Doğal Hasarlar
7.5 büyüklüğündeki deprem doğal hasarlara da sebep olmuştur. Deprem, doğal alanlarda çeşitli zararlara neden olur. Su kaynakları, toprak kayması ve çığlar gibi doğal afetler meydana gelebilir. Su kaynaklarındaki değişimler, deprem çukurlarında su birikmesiyle meydana gelir. Bu birikintiler zararlı mikroorganizmaların üremesine neden olabileceğinden suların temizliğine dikkat edilmelidir. Deprem ayrıca, yamaçların çökmesine ve toprak kaymasına neden olarak su kaynaklarının dağılmasına neden olabilir. Çığlar ise, dağlık bölgelerdeki yamaçların çökmesi veya hızlı kar düşüşleri nedeniyle oluşur. Bu nedenle, doğal afetlere karşı önlem alınması ve gerekli tedbirlerin alınması önemlidir.
7.5 Depremin Önlenmesi
7.5 büyüklüğündeki bir deprem oluştuğunda hasarın boyutu oldukça büyük olabilir. Ancak, bu tür bir felaketin etkileri olabildiğince azaltılabilir ve hatta önlenmesi de mümkündür. Depremin önceden tahmin edilememesi nedeniyle, yapabileceğimiz en iyi şey hazırlıklı olmaktır. Depremin önlenmesi için birkaç önlem alınabilir. Bunlar arasında, yapılacaklar listesi oluşturmak, önemli belgelerin yedeklerini almak, deprem sigortası yaptırmak ve acil durum çantası hazırlamak yer almaktadır. Deprem sigortası, olası hasarların maddi olarak karşılanması açısından oldukça önemlidir. Acil durum çantası hazırlarken, içinde bulunması gerekenler arasında ilaçlar, battaniye, su ve uzun raf ömrü olan yiyecekler bulunmalıdır. Çantayı düzenli olarak kontrol etmek ve yenilemek de unutulmamalıdır.
Deprem Sigortası
Deprem sigortası, Türkiye’nin iklim koşulları nedeniyle sık sık depremler yaşaması nedeniyle oldukça önemli bir konudur. Tamamen isteğe bağlı olan bu sigorta, olası bir depremde oluşacak hasarlara karşı koruma sağlar ve konut sahibinin maddi kaybını en aza indirir.
Sigorta yaptırmadan önce, yapının deprem yönetmeliğine uygunluğu ve risk derecesi hesaplanmalıdır. Daha sonra, deprem sigortacılığı yapan bir sigorta şirketi seçilmelidir. Deprem sigortasının primi, yapı ve bölgeye göre değişebilir. Sigortanın kapsamı, hasarın türüne ve sigorta şirketinin koşullarına göre farklılık gösterir.
Deprem sigortası yaptırmak, bir kişinin kendini ve ailesini olası bir afet durumunda koruması açısından oldukça önemlidir. Ayrıca, ev sahiplerinin birçok kredi, kira veya satış işlemi yaparken deprem sigortası yaptırmaları zorunlu hale gelir.
Deprem Çantası
Deprem çantası, bir afet durumunda temel ihtiyaçları karşılamak üzere hazırlanmış bir çantadır. Her evin bir deprem çantası bulundurması önerilir. Deprem çantası hazırlarken ihtiyaç duyulabilecek malzemeler konusunda göz önünde bulundurulması gerekenler şunlardır:
- Sıcak tutan battaniye veya yorgan
- Su şişeleri ve konserve yiyecekler
- Birkaç gün boyunca yetecek kadar ilaç ve tıbbi malzeme
- Bir deprem feneri ve yedek pilleri
- Bir radyo ve yedek pilleri
- Bir çok işe yarayan çakı
- Para, kimlik belgeleri ve kıyafetler gibi önemli belgeler
Bunların yanı sıra, deprem çantasına bir harita, yedek anahtarlar, uyku tulumları, su arıtma tabletleri, çocuk bezi ve hijyen malzemeleri gibi diğer malzemeler de eklenebilir. Hazır deprem çantaları da satın alınabilir veya kişiselleştirilebilir. Deprem çantasının hazırlanması için öncelikle bir liste oluşturmak çok faydalıdır.
